The Examination of Turkish Dictionaries Written by Foreign Authors (13. Century- 20. Century)
Özet
Sözlük, bir dilin sözcüklerini abece sıralaması ile vererek onları açıklayan ve tanımlayan yapıttır. Türk sözlükçülüğünün evveliyatı 11. yüzyıla dayanmaktadır. Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072 yılında kaleme alınan Divan-ü Lügat-it Türk adlı eser Türk dilinin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olarak kabul edilmektedir. O günden bu yana Ali Şir Nevai, Sümbülzade Vehbi, Ahmet Vefik Paşa, Muallim Naci, Mütercim Asım Efendi, Şemsettin Sami, E.Kemal Eyüboğlu, Ömer Asım Aksoy, Hüseyin Kazım Kadri gibi birçok ilim insanı Türkçe sözlükler kaleme almıştır. Aynı zamanda Türk sözlükçülük tarihine yabancı yazarlar da katkı sağlamışlardır. Bu makalenin amacı da yabancılar tarafından yazılan veya Türkiye coğrafyasında bir dönem yaşayıp Türkçe öğrenen yabancılar tarafından kaleme alınan sözlüklerin bir kısmına değinmektir. Bu amaç doğrultusunda doküman incelemesi yöntemi seçilmiş ve Google Akademik’in ve Ulusal Tez Merkezi’nin veri tabanları taranmıştır. Araştırmada İtalya’dan Rusya’ya; Almanya’dan Fransa’ya; Irak’tan Polonya’ya; Macaristan’dan Gürcistan’a kadar birçok sahada yabancı ilim insanları tarafından yazılan Türkçe sözlükler hakkında bilgiler verilmiş ve bu eserler kronolojik olarak tanıtılmıştır. Nihayetinde geçmişten günümüze yabancılar tarafından yazılan Türkçe sözlük veya bünyesinde Türkçe sözlük bulunan 42 eser tespit edilmiştir. Bu eserlerin bir kısmı müstakil sözlük özelliği taşırken bir kısmı da bünyesinde dil bilgisi kurallarını ve dönemin konuşma yapısını içermektedir. Yabancılar tarafından kaleme alınan Türkçe sözlüklerin bazıları ekonomik, ticari, askeri amaçlarla; bir kısmı da misyonerlik, öğretim, Türkçe konuşma yapısını öğretme amacıyla yazıldığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Türkçe Sözlükler, Yabancılar, Sözlükçülük