Eski Türkler Yabancı Dil Biliyorlar Mıydı?
(Did the Early Turks Speak Any Foreign Language? )

Yazar : Cengiz ALYILMAZ    
Türü :
Baskı Yılı : 2023
Sayı : 2/1
Sayfa : 1-31
    


Abstract
Eski Türk boy ve toplulukları, bilgilerini, birikimlerini, deneyimlerini kalıcı kılmak, belgelemek ve gelecek kuşaklara aktarmak için öncelikle (başka alfabelerden de yararlanarak geliştirdikleri) kendi alfabeleriyle [Türk alfabesi / Göktürk alfabesi / Köktürk alfabesi] ifade etmişlerdir. Türk alfabesiyle farklı objeler üzerine (dikili taşlara, kayalara, kullanım ve süs eşyalarına…) yazılan yazıtların bir kısmı yöneticilere (kağanlara, hanlara, beylere, kumandanlara) ve seçkinlere; bir kısmı ise ve halka ait yazıtlardır. Eski Türkler, kendi alfabeleriyle kendi dillerinde yazdıkları, diktikleri / yazdırdıkları yazıtların yanında Türk Kağanlığı (Köktürk Kağanlığı / Göktürk Kağanlığı) ve Uygur Kağanlığı Dönemleri’nde başka dillerde de yazıtlar diktirmişler; kâğıda ve farklı objeler üzerine yazılar yazmışlardır. Söz konusu yazıtların günlük hayata ve yönetime dair olanlarının büyük bölümü Soğdca veya Çince; dinî, ahlaki, edebî, felsefi… konulara ait olanları ise genelde Soğdca, Çince, Sanskritçe, Tibetçe, Toharca, Süryanice, (sonraki dönemlerde ise) Arapça ve Farsça olarak yazılmıştır. Türklerin yabancı dilleri öğrenmelerinde ve kullanmalarında dönemlerinin güçlü ve egemen milletleriyle / devletleriyle kurdukları sosyal, kültürel, dinî, siyasi, askerî, ticari ilişkilerin rolü büyüktür. Eski Türklerin başta yöneticiler ve seçkinler olmak üzere bir kısmının Türk Kağanlığı ve Uygur Kağanlığı Dönemleri’nde başka dillerde yazıtlar diktirmeleri veya kâğıda ve farklı objeler üzerine yazılar yazmaları onların eğitim-öğretim düzeylerine, yabancı dillerle ve kültürlerle olan ilişkilerine de tanıklık etmektedir. Bu makalede Eski Türklerin en azından bir kısmının Türk Kağanlığı ve Uygur Kağanlığı Dönemleri’nde bazı yabancı dilleri bildiklerine tanıklık eden yazılı belgeler “Bengü taşlara ve heykellere yabancı dillerde yazılmış yazıtlar”, “İbadet ve ziyaret yerlerindeki yabancı dilde yazılmış yazıtlar”, “Kullanım ve süs eşyalarının üzerlerine yabancı dillerde yazılmış yazıtlar” başlıkları altında dikkatlere sunulmaktadır.

Keywords
Eski Türkler, Eski Türk yazıtları, yabancı dil, yabancı dillerde yazılmış eski Türk yazıtları

Özet
The ancient Turkic tribes and communities first expressed themselves in their own alphabets [Turkish alphabet / Göktürk alphabet / Köktürk alphabet] (developed by themselves using other alphabets as well) to maintain, document, and transfer their knowledge and experience to the next generations. While some of the inscriptions written on different objects (obelisks, rocks, daily belongings, ornaments, etc.) in the Turkish alphabet belong to rulers (khagans, khans, governors, commanders) and elites, others belong to the public. Besides the inscriptions written, erected / dictated by the ancient Turks in their own language with their own alphabet, they also had inscriptions erected or written on paper and different objects in other languages during the Turkish Khaganate (Köktürk Khaganate / Göktürk Khaganate) and Uyghur Khaganate Periods. Most of the inscriptions related to daily life and administration were written in Sogdian or Chinese, and the ones related to religious, moral, literary, philosophical, and similar subjects were generally written in Sogdian, Chinese, Sanskrit, Tibetan, Tocharian, Syriac, and (in later periods) Arabic and Persian. Social, cultural, religious, political, military, and commercial relations established by Turks with the powerful and sovereign nations / states of the time played a major role in their learning and use of foreign languages. The fact that some of the ancient Turks, especially the rulers and elites, had inscriptions erected, or written on paper or different objects in other languages during the Turkish Khaganate and Uyghur Khaganate Periods also testifies to their education levels, and relations with foreign languages and cultures. Written documents suggesting that at least some of the Ancient Turks spoke some foreign languages in the Turkish Khaganate and Uyghur Khaganate Periods are presented herein under the headings “Inscriptions written in foreign languages on Bengü stones and statues”, “Inscriptions written in foreign languages in places of worship and places to see”, and “Inscriptions written in foreign languages on daily belongings and ornaments”.

Anahtar Kelimeler
Ancient Turks, Ancient Turkish inscriptions, foreign language, ancient Turkish inscriptions in forei